Ośrodek kultu pogańskiego, Dobrzeszów (woj. świętokrzyskie)

Jedna z kilku gór w rejonie, obok Św. Krzyża, Góry Zamczysko w Widełkach, Gródka Leśnego koło Przysuchy oraz być może Góry Grodowej w Tumlinie, interpretowanych jako wczesnośredniowieczne miejsce kultu pogańskiego.

Góra Dobrzeszowska, ośrodek kultu, widok z południowego wschodu
(zdjęcie: J. Rek 2015 r.; na licencji CC BY-NC-ND 3.0)

Usytuowanie i opis

Góra Dobrzeszowska (368 m. n.p.m.) jest najwyższym szczytem Pasma Dobrzeszowskiego, wysuniętego najdalej na zachód w Łysogórach.

Opis stanowiska: Najszersza i najbardziej płaska część pn.-zach. szczytu została otoczona potrójnym pierścieniem wałów na planie elipsy z rozplanowanym systemem wejść i komunikacji wewnętrznej. Wał wewnętrzny tworzy obwód zamknięty, dwa zewnętrzne, pierścieniowate, zamykają obszar na pn.-zach., pn.-wsch. i pd.-wsch. od niego, a od zach. przylegają do stromej grani skalnej.  Całość założenia ma ok. 190 m długości i 40-45 m szerokości. Wał czwarty leży u podnóża pd. góry w odległości ok 468 m od głównego członu. Wejście do najniższego pierścienia wałów znajdowało się od strony pd.-wsch., i kierowało łagodną drogą do "bram" prowadzących od pn.-wsch. do wewnętrznych części. Od zachodu do wnętrza można się było dostać stromymi schodami wykutymi w skale w przestrzeni pomiędzy drugim i trzecim wałem.

Historia

Na podstawie badań powierzchniowych (Archeologiczne Zdjęcie Polski) można przypuszczać, że w pradziejach obszar ten był słabo zasiedlony. Wały kamienne otaczające miejsce sacrum powstały zapewne w VIII-IX wieku. Historycznie Dobrzeszów należał do starostwa chęcińskiego, województwa sandomierskiego. Od końca XVIII w. był częścią składową Dóbr Małogoszcz i Dobrzeszów, ale las z Górą Dobrzeszowską został z niego wydzielony i poddany zarządowi lasów. Wieś Dobrzeszów należała do parafii Łopuszno. Wały kamienne zostały odkryte w 1972 r. przez Janusza Kuczyńskiego.

Góra Dobrzeszowska, ośrodek kultu pogańskiego z trzema wałami kamiennymi,
Archiwum NID 2009 (na licencji CC BY-NC-ND 3.0)

Stan i wyniki badań

Badania archeologiczne prowadziła w latach 1975-82 Eligia Gąssowska. W trakcie prac założono wykop przecinający najwyższy i środkowy wał wraz z terenem pomiędzy nimi i wykop na terenie wewnętrznego sanktuarium. Nasypy kamienne zbudowane były ze zwietrzeliny miejscowego piaskowca. Stopa została wzniesiona z dużych bloków, wyżej znajdowały się mniejsze kamienie obsypane drobnymi, tworząc wał w przekroju półkolisty. Zachowana wysokość wynosi 1,3-1,9 m, szerokość 3 m. W centralnej części założenia odkryto celowo obrobione bloki kamienne określone przez E. Gąssowską jako podwalinę pod ołtarz, tzw. kamień centralny oraz stele kamienne. W przestrzeni przy wale trzecim były układy kamieni zinterpretowanych jako skrzynie, w których palono ogniska, a na zewnątrz wałów, po ich zachodniej stronie tzw. kamień ofiarny. Na całym obszarze znajdowały się liczne ślady ognisk. Na wale pierwszym palono je na pochyłości wewnętrznej, na wałach niższych na pochyłości zewnętrznej.

Datowanie miejsca kultu wzbudza wątpliwości wśród niektórych badaczy, którzy tak jak ośrodek na Św. Krzyżu, łączą go z ludnością kultury przeworskiej i centrum hutnictwa żelaza działającego u podnóży Łysogór w II-IV wieku n.e.

Zabytek dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Nina Glińska, NID OT Kielce, 23.10.2014 r.

Góra Dobrzeszowska, ośrodek kultu pogańskiego z trzema wałami kamiennymi,
Archiwum NID 2009 (na licencji CC BY-NC-ND 3.0)

Bibliografia

• "Informator Archeologiczny", 1977, s. 115-116.
• Fiałkowski J., "Góra Dobrzeszowska jako przykład sanktuarium pogańskiego na tle innych obiektów w Górach Świętokrzyskich" [w:] Kalina D., Dąbrowski G. (red.) "Na włoszczowskich drogach historii. Materiały z sesji naukowych odbytych w Gruszczynie, Ludyni, Olesznie, Włoszczowie poświęconych dziejom powiatu włoszczowskiego", Włoszczowa - Krasocin 2012, s. 73-90.
• Gąssowska E., "Sanktuarium pogańskie w Dobrzeszowie" [w:] "Z otchłani wieków", 1979, t. XLV, z. 2, s. 123-127.
• Gąssowska E., "Badania weryfikacyjne przestrzeni międzywałowej ośrodka kultowego na Łyścu w latach 1979-1982" [w:] Bracha K., Hadamik Cz. (red.) "Sacrum pogańskie - sacrum chrześcijańskie. Kontynuacja miejsc kultu we wczesnośredniowiecznej Europie środkowej", Warszawa 2010, s. 118.

Artykuł pierwotnie ukazał się na portalu zabytek.pl.

Właściciel praw autorskich do artykułu: Narodowy Instytut Dziedzictwa.

Na naszych łamach publikujemy na podstawie licencji CC BY-NC-ND 3.0.