Kilka apokryfów ludowych o powstaniu grzybów

Apokryfy ludowe są skarbnicą wiedzy na temat postrzegania świata w kulturze ludowej. Są swego rodzaju mitami, opisującymi różne aspekty świata - jego powstanie, działanie, czy porządek społeczny. Choć pojawiają się w nich postaci znane z chrześcijaństwa, takie jak Jezus, Bóg, diabeł, Przenajświętsza Panienka, czy poszczególni święci, to z tradycją biblijną nie mają zbyt wiele wspólnego. Można by rzec, że owe teksty kultury są w sporym stopniu pogańskie, zespolone na stałe z chrześcijańską eschatologią. Czasem mogą nam posłużyć do rekonstrukcji dawnych mitów, a czasem takie ich wykorzystanie jest niemożliwe, gdyż ukształtowały się już długo po wdrożeniu procesu chrystianizacji. Niemniej jednak nadal mogą powiedzieć nam dużo o ludowej wizji świata.

W niniejszym wpisie zapoznamy się z kilkoma apokryfami ludowymi o powstaniu grzybów i dość powierzchownie omówimy sobie poszczególne ich elementy.

Sporysz w kulturze i wierzeniach Słowian

Jęczmień ze sporyszem (zdjęcie: Dominique Jacquin; na licencji CC BY-SA 3.0)

Sporysz to potoczna nazwa pasożytniczego grzyba, buławinki czerwonej (Claviceps purpurea), atakującego około 400 gatunków roślin, w tym zboża. Ze względu na zawartość wielu alkaloidów ma właściwości trujące (prowadzi do przykurczów mięśni, które mogą powodować niedokrwienie i martwicę tkanek) i halucynogenne. Zatrucie sporyszem (ergotyzm, znany również jako "ogień świętego Antoniego") objawia się także poprzez gorączkę, zaczerwienienie skóry, silny, palący ból, leukocytozę, niewydolność nerek, drgawki i manię. Ze względu na obecność ergotaminy, obecnie wykorzystuje się sporysz do produkcji dietyloamidu kwasu D-lizergowego (LSD). Naszym słowiańskim przodkom trujące właściwości sporyszu nie były jednak znane. Czasem proponuje się więc, że to właśnie spożywanie produktów mącznych zanieczyszczonych sporyszem mogło być jednym z powodów doświadczania przez dawnych ludzi odmiennych stanów świadomości, w tym objawień i kontaktów z duchami, czy demonami.