Piotr Grochowski, "Jarmark tradycji. Studia i szkice folklorystyczne". Recenzja.

"Jarmark tradycji. Studia i szkice folklorystyczne" autorstwa prof. Piotra Grochowskiego to książka wydana w 2016 roku przez Wydawnictwo UMK w ramach serii wydawniczej Paralele. Tytuł tej pozycji w pełni oddaje charakter tego, czego możemy się spodziewać przy jej lekturze. Jak czytamy we wstępie, "zgromadzone w niej teksty nie składają się bowiem na jakąś spójną i jednorodną całość. W rzeczy samej mamy tu raczej do czynienia z jarmarcznym straganem, na którym znajdują się rozmaite towary, posiadające zarazem pewne cechy wspólne". Na jej zawartość składa się dwanaście artykułów napisanych przez autora w latach 2002-2016, z czego cztery opublikowane zostały po raz pierwszy, a w kilku z pozostałych dokonano nieznacznych zmian w stosunku do pierwodruków. Teksty te podzielone zostały na dwie części: "W stronę przeszłości" i "W stronę współczesności".

W części pierwszej przeczytać możemy o tych dawnych (choć zarazem stosunkowo niedawnych) elementach polskiej kultury tradycyjnej. Zapoznamy się tu między innymi z rozważaniami na temat oracji pogrzebowych na dawnej polskiej wsi, wierszowanych legend w drukach kramarskich, polskich pieśni pielgrzymkowych, czy kalwaryjskich, toruńskich pieśni nowiniarskich, czy różnic i podobieństw między polskimi dziadami wędrownymi a ukraińskimi lirnikami. Tych, z naszych czytelników, których interesuje przede wszystkim Słowiańszczyzna pogańska, muszę niestety zasmucić, ale większość omawianego tu materiału odnosi się do chrześcijańskich elementów polskiej kultury tradycyjnej - często na wskroś rodzimych, ale nie pogańskich¹. Za szczególnie ciekawy uznaję tu artykuł "Lamenty dziadka z Targówka. Parodie na dziadów i pieśnie dziadowskie", w którym autor wskazuje na pewne błędy ciągle obecne w klasyfikowaniu niektórych pieśni jako "dziadowskie", w momencie, gdy te były tworzone przez osoby trzecie, jako satyryczne, mające na celu zdeprecjonowanie osoby dziada.

W części drugiej, zgodnie z jej tytułem, udajemy się w stronę współczesności. W poszczególnych rozdziałach przeczytamy między innymi o miejscu i perspektywach folklorystyki w dzisiejszych realiach, a także zapoznamy się z "możliwościami zastosowania paradygmatu folklorystycznego do badań nad kulturą współczesną", także próbami wskazania "szans na rozwój tego paradygmatu dzięki najnowszym osiągnięciom metodologicznym i technologicznym". Za pozornie śmiałe (oczywiście tylko z perspektywy laika) mogą początkowo wydawać się takie tematy jak "Folklorystyczny wymiar współczesnych tabloidów", czy "Dlaczego śmiejemy się z informatyków?...". Jak możemy się zorientować w czasie lektury, analiza tych zjawisk może pozwolić dowiedzieć się czegoś nowego (czy aby na pewno nowego?) o nas samych.

Na szczególną uwagę, w moim odczuciu, zasługuje ostatni artykuł, "Od folkloru do in crudo. Czy możliwa jest kontynuacja wiejskich tradycji muzycznych?", w którym prof. Grochowski przybliża różne perspektywy na relację współczesnych kontynuatorów muzyki tradycyjnej. To, co mnie urzekło szczególnie, jest oddanie przez autora głosu nie tylko środowisku naukowemu, ale i współczesnym twórcom (nie lub nie zawsze odtwórcom) muzyki tradycyjnej. Oczywiście temat, w ujęciu jakie tu widzimy, wart jest dużo bardziej szczegółowego rozwinięcia.

Książka napisana jest bardzo przyjemnym i prostym językiem. Postronny czytelnik prawdopodobnie nie będzie odczuwał potrzeby sięgania po słownik przy jej lekturze. Z kolei spory rozstrzał tematyczny jest moim zdaniem wartością dodatnią. Mimo wszelkich pozytywów, nie mogę jednak nie zwrócić uwagi na brak wyszczególnionej bibliografii. Co prawda są obecne liczne przypisy, jednakże każdorazowe kartkowanie całej pozycji przy próbie przypomnienia sobie konkretnego tytułu nie jest niczym pożądanym. Pomimo tego pojedynczego mankamentu pragnę gorąco polecić "Jarmark tradycji...". Warto też sięgnąć po pozostałe tytuły prof. Grochowskiego (które mam nadzieję również przybliżyć naszym czytelnikom za jakiś czas), np.: "Dziady. Rzecz o wędrownych żebrakach i ich pieśniach" (2009), czy "Straszna zbrodnia rodzonej matki. Polskie pieśni nowiniarskie na przełomie XIX i XX wieku" (2010).

Przypisy

¹ Nie znaczy to oczywiście, że poruszane tematy stają się mniej wartościowe. Wskazuję jedynie na fakt, iż część naszych stałych czytelników może odnaleźć je jako (dla nich samych) nieinteresujące.