Święta Górka Polanowska (woj. zachodniopomorskie)

Polana szczytowa z kościołem filialnym pw. MB Bramy Niebios, a także pustelnia Franciszkańska
(zdjęcie:  MOs810; na licencji CC BY-SA 3.0)

Na Pojezierzu Bytowskim, w gminie Polanów (powiat koszaliński, woj. zachodniopomorskie) znajduje się Święta Górka Polanowska (155,2 m n.p.m.¹). We wczesnym średniowieczu była ona prawdopodobnie miejscem pogańskiego kultu, jedną z trzech znanych pogańskich świętych gór na Pomorzu². Niestety Góra nie oparła się procesowi chrystianizacji. W miejscu domniemanego kultu bliżej nieokreślonego słowiańskiego boga postawiono kaplicę maryjną. Choć nie znamy dokładnego czasu jej powstania, wiemy że istniała już w 1385 roku jako miejsce pielgrzymkowe³. Wewnątrz znajdować się miał obraz Maryi Panny posiadający moc czynienia cudów⁴.

W późnym średniowieczu Góra Polanowska stanowiła miejsce pokutnych pielgrzymek zadawanych przestępcom. W tradycji ludowej zachowało się z kolei przeświadczenie, że tylko tutaj mógł zostać odpuszczony "tak haniebny czyn, jak bratobójstwo"⁵, dlatego przybywać mieli tu pielgrzymi z bardzo daleka (np. z Rzymu).

Od XIII wieku do ok. 1544 roku kaplica pozostawała pod opieką zakonu cystersów. Pod wpływem reformacji dokonano jednak rozbiórki kościoła-kaplicy. Z tego powodu ruch pielgrzymkowy uległ przygaszeniu, jednakże ze względu na pewne oddalenie od dużych pomorskich miast nie zakończył się zupełnie, będąc nadal regulowanym lokalnym prawem zwyczajowym. Prawdopodobne jest, że w latach 30. i 40. XVI wieku Święta Góra była ostatnim katolickim miejscem pielgrzymkowym na Pomorzu Zachodnim⁶.

Droga Krzyżowa na Świętej Górze Polanowskiej (zdjęcie: MOs810; na licencji CC BY-SA 3.0)

Z tym świętym miejscem wiąże się kilka wierzeń ludowych. W Polanowie znane jest powiedzenie "Rozdziawić gębę jak wrota polanowskiego kościoła", co wiąże się z tym, że ze względu na spory ruch pielgrzymkowy wrota kościoła są tam zawsze otwarte. W pierwszej połowie XVII wieku zanotowano wierzenie, jakoby polanowski kościół musiał być zawsze otwarty, bo inaczej "diabeł mógłby odprawiać [tam] swoje igraszki"⁷.

Pod kościołem znajdować miały się podobno liczne skarby (np. dwanaście figur apostołów wykonanych ze szczerego złota). Jednakowoż miejscowi podzielali przekonanie, że poszukiwacze skarbów zdążyli już przeszukać to miejsce. W podziemiach kaplicy miały również wejścia do tuneli prowadzących w różne miejsca w mieście⁸.

Na górze znajduje się źródło, które dawno miało posiadać właściwości lecznicze. Wodą ze źródła można było leczyć różne dolegliwości, między innymi wysypkę, czy dolegliwości sercowe. Niestety (wg różnych wersji legendy) cudowne właściwości źródła zostały utracone, gdyż ktoś dał się napić z niego chorej kozie⁹.

(zdjęcie: MOs810; na licencji CC BY-SA 3.0) 

Kaplicę miały zamieszkiwać różne duchy, które opuszczały ją pod osłoną nocy. Poznać to można było po światłach bijących z góry. Starano się jednak nie wschodzić im w drogę, gdyż te, niepokojone, mogły okazać się groźne dla ludzi¹⁰.

W 2002 roku Święta Góra Polanowska stała się oficjalnie pustelnią ojców franciszkanów z prowincji św. Maksymiliana Marii Kolbego w Gdańsku, z klasztoru w Darłowie¹¹. Sam budynek pustelni wykorzystuje elementy wzornictwa kaszubskiego. Obecnie w kaplicy przy pustelni znajduje się prawosławna Iwerska Ikona Matki Bożej (Bramy Niebiańskiej)¹².

Przypisy

¹ Arkusz N-33-70-C (Polanów), Wojskowa Mapa Topograficzna 1:50 000. Sztab Generalny WP, 1986 (dostęp z dnia 18 września 2019 r.).
² Tomasz Siemiński, "Święta Góra w Polanowie", [w:] "Historia i kultura ziemi sławeńskiej", t. X, "Miasto i gmina Polanów", red. Włodzimierz Rączkowski, Jan Sroka, Fundacja "Dziedzictwo", Sławno-Polanów 2010, str. 185.
³ Ibidem, str. 186.
⁴ Ibid.

⁵ Ibid. str. 187

⁶ Ibid. str. 188
⁷ Ibid. str. 186
⁸ Ibid. str. 189
⁹ Ibid. str. 189-190
¹⁰ Ibid. str. 190-191
¹¹ http://www.franciszkanie.gdansk.pl/klasztory-w-polsce/pustelnia-gora-polanowska/ (dostęp: 28 września 2019)
¹² https://sanktuaria.maps24.eu/item/sanktuarium-swietej-gorce/ (dostęp: 28 września 2019)