Kamil Kajkowski, "Obrzędowość religijna Pomorzan we wczesnym średniowieczu. Studium archeologiczne". Recenzja.

"Obrzędowość religijna Pomorzan we wczesnym średniowieczu. Studium archeologiczne" Kamila Kajkowskiego to niezwykle ważna monografia wydana w czerwcu 2019 roku przez wydawnictwo Chronikon. Autor, archeolog ze stopniem doktora i kustosz w Muzeum Zachodniokaszubskim w Bytowie, w niniejszej pozycji postanowił szczegółowo zobrazować problematykę zawartą w tytule książki. Obrane przez niego ramy terytorialne stanowi "obszar ograniczony wodami rzek Wisły na wschodzie, Odry na zachodzie (ale wraz z leżącym na jej lewym brzegu Szczecinem) oraz Warty i Noteci na południu". Pomimo dość wyraźnie zarysowanych granic, Kajkowski posiłkuje się analogiami z innych terenów, szczególnie całej Słowiańszczyzny Zachodniej i Połabia, sporadycznie ze Słowiańszczyzny Wschodniej oraz, siłą rzeczy, Skandynawii. Tych z naszych czytelników, którzy mieli okazję przeczytać wcześniej liczne publikacje autora (chociażby książkę "Mity, kult i rytuał. O duchowości nadbałtyckich Słowian" wydaną w 2017 roku nakładem wydawnictwa Triglav), trzeba na wstępie uwrażliwić, iż nie jest to pozycja lekka. Jest to przede wszystkim studium archeologiczne, dlatego - pomimo niezwykłego talentu narracyjnego Kajkowskiego - zawarta tutaj treść może wydać się postronnym czytelnikom dosyć "sucha".

Na "Obrzędowość religijną Pomorzan we wczesnym średniowieczu..." składa się osiem rozdziałów i dwa dosyć przydatne aneksy. W poszczególnych rozdziałach zapoznamy się między innymi ze stanem badań nad obrzędowością wczesnośredniowiecznych Pomorzan, rozważaniami nt. możliwych miejsc sprawowania kultu religijnego (np. sanktuariów pod gołym niebem, tzw. grodów kultowych, świątyń, nekropolii), rzeźb i wyobrażeń zminiaturyzowanych, ofiar (z ludzi, ze zwierząt, ofiar zakładzinowych, czy wotów akwatycznych), a także amuletów i apotropeionów. Przytoczona zostaje olbrzymia ilość materiału źródłowego pozyskanego archeologicznie, choć czasem ilość przykładów jest daleka od wyczerpania tematu. W rozdziale ósmym, "Obrzędowość religijna Pomorzan wczesnego średniowiecza w świetle źródeł archeologicznych", autor podejmuje próby "odpowiedzi na pytania determinujące cele przyświecające niniejszej pracy". Zebrana i przedstawiona wcześniej baza źródłowa, wraz z zaproponowanymi jej interpretacjami pozwala na wysunięcie wielu ciekawych wniosków.

Książka uzupełniona jest dwoma aneksami - tabelami zawierającymi zestawienia wczesnośredniowiecznych pochówków łodziowych z obszaru Pomorza (aneks 1) i depozytów szkieletów zwierzęcych na obszarze Słowiańszczyzny Zachodniej (aneks 2).

To, co szczególnie cenię sobie w pracy Kamila Kajkowskiego, to niezwykła rzetelność i spora ostrożność w stawianiu hipotez, nawet wtedy, gdy pewne możliwości interpretacyjne mogą nam się wydawać szczególnie atrakcyjne. Dla Kajkowskiego nie stanowi najmniejszego problemu posiłkowanie się również ustaleniami innych nauk, takich jak etnologia, antropologia kultury, religioznawstwo, czy językoznawstwo, co pozwala na jeszcze efektywniejszą rekonstrukcję obranego zagadnienia.

Minusem tej pozycji jest stosunkowo mała ilość ilustracji przedstawiających omawiany materiał. Zdaję sobie sprawę z tego, że w wielu tego typu pracach jest ich jeszcze mniej, jednakże w porównaniu z poprzednią książką autora można czuć w tym względzie pewien zawód.

Dziwi również brak szerszego omówienia możliwości interpretacyjnych ostróg z grobu szkieletowego nr 42 we wsi Ciepłe (pow. tczewski), zwłaszcza że swego czasu Kajkowski wraz ze Zdzisławą Ratajczyk i Leszkiem Gardełą napisali na ten temat artykuł "Świat na ostrodze. Odkrywanie kosmologii pogańskich Słowian" ([w:] "Book of Abstracts. Animals and Animated Objects in Past Societes", Muzeum Zachodniokaszubskie w Bytowie, Bytów 2017).

Pomimo tych dwóch niewiele znaczących obiekcji, całym sercem polecam niniejszą książkę. Stanowi ona stanowczy i jednocześnie ostrożny krok w stronę lepszego poznania obrzędowości i wierzeń pogańskich Pomorzan. Z niecierpliwością wyczekuję również kolejnych publikacji Kamila Kajkowskiego!