Kamil Kajkowski, "Mity, kult i rytuał. O duchowości nadbałtyckich Słowian". Recenzja.

"Mity, kult i rytuał. O duchowości nadbałtyckich Słowian" autorstwa Kamila Kajkowskiego to pierwsza publikacja z cyklu "Wszechnica Triglava". Autor, archeolog ze stopniem doktora i kustosz w Muzeum Zachodniokaszubskim w Bytowie, podjął się opisania wierzeń przedchrześcijańskich Słowian nadbałtyckich w odniesieniu do stanu badań archeologicznych posiłkując się źródłami pisanymi okresu wczesnego średniowiecza i sporadycznie źródłami etnograficznymi. Wynik jego pracy to dwanaście rozdziałów (z czego osiem to artykuły wcześniej wydane drukiem, niektóre z nich uzupełnione lub poprawione) ujętych w czterech częściach: "Przestrzeń", "Moc", "Człowiek" i "Zwierzę". Autor każde z tych zagadnień opisuje w sposób dokładny i przystępny, choć nie każdą kwestię można uznać za w pełni wyczerpaną (o czym później).

W części pierwszej, "Przestrzeń", omówione jest znaczenie wody (jako takiej, ale i również zbiorników i cieków wodnych), wysp, świętych gajów i kamieni w świecie przedchrześcijańskich Pomorzan. W rozdziale poświęconym kamieniom ("Kamień w kulturze Pomorza") dziwi brak ujęcia w zestawieniu głazu narzutowego "Trygław" w Tychowie (woj. zachodniopomorskie), tym bardziej że eratyki stanowią większość opisanych tu obiektów.

Z części drugiej, "Moc", dowiedzieć się można "Czy bogowie Pomorzan łaknęli krwi obcych?", jaka była symbolika głowy ludzkiej w wierzeniach wczesnośredniowiecznych Pomorzan i jak właściwie wygląda sytuacja z Białobogiem i Czarnobogiem. Co do tych dwóch zagadkowych postaci autor przygląda się dokładnie wszystkim towarzyszącym im wątpliwościom i przedstawia różne możliwości interpretacji: od koncepcji dualistycznej, po hipotezę, w której "przepijanie do boga dobra i zła" mogło być odwoływaniem się do swoistych Doli - Niedoli.

Część trzecia, "Człowiek", zawiera w sobie rozważania na temat roli napoi alkoholowych, śpiewu i tańca w religii dawnych Pomorzan. Znajduje się tu też rozdział dotyczący pomorskiej eschatologii (losu duszy po śmierci).

W części czwartej, "Zwierzę", opisana zostaje rola psów i dzików w wierzeniach dawnych Słowian nadbałtyckich. Tutaj pojawia się kolejne zdziwienie powodowane brakiem omówienia roli konia, pomimo że w poprzednich rozdziałach przytaczano przykłady rytualnych pochówków tego szlachetnego zwierzęcia, a nawet możliwego składania go w formie ofiary.

Dodatkowo zdumiewa nieomówienie przedstawień kosmogonicznych na niektórych (znanych autorowi) zabytkach kultury materialnej wczesnego średniowiecza. Mowa o takich obiektach jak okucia pochew noży, czy ostrogi. Co ciekawe, na okładce książki znajduje się odrys okucia z Oldenburga.

Okucie pochwy noża, znalezisko z Oldenburga

Pomimo tych kilku luk (wbrew pozorom nielicznych) "Mity, Kult i Rytuał..." są książką godną polecenia ze względu rzetelność autora (sama bibliografia zajmuje pięćdziesiąt jeden stron), ostrożność w wysuwaniu wniosków i przystępny język, dzięki któremu nawet laik nie powinien musieć sięgać po słownik przy jej lekturze. Na specjalną pochwałę zasługuje spora ilość zamieszczonych ilustracji i zdjęć pozwalających czytelnikowi lepiej poczuć, iż nie ma do czynienia jedynie z suchym tekstem. Tym samym zachęcamy do zapoznania się z tą pozycją i z nadzieją czekamy na ewentualne nowe, rozszerzone wydanie.

Zobacz także:

• Kamil Kajkowski, "Obrzędowość religijna Pomorzan we wczesnym średniowieczu. Studium archeologiczne". Recenzja.
• Zdzisława Ratajczyk, Leszek Gardeła, Kamil Kajkowski, "Świat na ostrodze. Odkrywanie kosmologii pogańskich Słowian" [w:] "Book of Abstracts. Animals and Animated Objects in Past Societes", Muzeum Zachodniokaszubskie w Bytowie, Bytów 2017