Wielka mała Słowiańszczyzna

Słowiański internet jest podzielony. Wszystko za sprawą coraz bardziej rozpowszechniających się informacji o rzekomo niebywałym stopniu rozwoju cywilizacyjnego dawnych Słowian, którzy jawią się czasem jako najbieglejsi we wszystkich dziedzinach nadludzie, od których inne ludy mogły co najwyżej zapożyczać wiedzę, nie dając im nigdy nic od siebie. Jedni gorąco przyjęli większość tych hipotez – zapewne za sprawą zmęczenia panującym w polskim piśmiennictwie interpretatio christiana, objawiającym się chociażby w rozpowszechnionym przekonaniu, że przed chrztem Polski nic godnego uwagi na naszych ziemiach się nie działo. Inni jednak ostrożniej podeszli do tych tez – wszakże szczątkowość materiału źródłowego nie pozwala na to, by móc wysuwać tak daleko idące wnioski. Ich trzeźwość umysłu została odebrana jako mentalne poddaństwo, przez co grono miłośników kultury słowiańskiej mimowolnie rozłamało się na dwa fronty, próbujące się pacyfikować przy okazji wszelkiego rodzaju internetowych sporów.

Wsiewołod Iwanow, "Prawdziwa historia starożytnej Rusi (wedyjskiej). Dzień ku czci nieba."

Nie ukrywam, że sam do wszystkich rewelacji na temat wysokiego rozwoju dawnych Słowian podchodzę z dystansem. W sieci coraz chętniej zaczęli się szarogęsić naukowcy amatorzy, specjalizujący się szczególnie w historii, etymologii i archeologii genetycznej. Interpretatio christina zostało zastąpione przez tzw. turbosłowianizm – interpretowanie wszelkich przesłanek naukowych w sposób, który pozwalałby ujrzeć Słowian jako lud górujący w jakiś sposób nad pozostałymi. Można traktować to zjawisko jako miłą odmianę od wcześniejszego skrzywienia. Nikt wszakże nie może zabronić nikomu tworzenia podwalin pod nową mitologię narodową. Sam wolę jednak wyrazić ubolewanie nad wyraźnym oddaleniem się od pożądanego obiektywizmu. Odnoszę wrażenie, że w tym wszystkim przestało chodzić o jakąkolwiek wiarygodność, czego najlepszym dowodem jest to, że największą popularnością cieszą się hipotezy, które Słowian przedstawiają w szczególnie jasnym (doniosłym) świetle.

Nie chcę tutaj w żaden sposób dzielić miłośników słowiańskiego świata na lepszych i gorszych. Trudno zresztą dzielić już podzielone. Jako osoba mająca naukowe doświadczenie w językoznawstwie parokrotnie wdawałem się w polemikę językoznawcami-amatorami, którzy wszelkie podobieństwa językowe (nawet te najbardziej wydumane) pomiędzy polskim a dowolnym innym językiem świata tłumaczyli wpływem Słowian bądź Lechitów na ten lud. Oczywiście przynależność obu tych języków do wspólnego praindoeuropejskiego pnia nie jest tutaj rozpatrywana jako najbardziej prawdopodobna przyczyna tego podobieństwa. Zasłonę milczenia należy spuścić na rozpowszechnione w pewnym kręgu twierdzenie, że przymiotnik praindoeuropejski to taki naukowy eufemizm na staropolski. Próby wskazania etymologom-amatorom bardziej oczywistych przyczyn danego podobieństwa są często daremnym trudem, gdyż bardzo łatwo jest wówczas o otrzymanie łatki poddańczego katola, który tylko germańskie szkoły pokończył. Po zakwalifikowaniu rozmówcy do tego zbioru trudno traktować już jego słowa jako poważny komunikat.

Etymologia to prawdopodobnie najbardziej niepewna i zdradliwa dziedzina językoznawstwa. Nawet wprawieni badacze języka wolą trzymać się od niej z daleka, czego efektem jest ich nieustanne powoływanie się na prace kilku doświadczonych etymologów. Stworzenie wiarygodnej hipotezy etymologicznej wymaga często gruntownego przestudiowania zasobów co najmniej kilku języków w ich archaicznej odmianie, po to by następnie móc odtworzyć na podstawie przeobrażeń fonetycznych i semantycznych jego dokładną drogę z jednego języka do drugiego. W badaniach tych łatwo o przeoczenia i pomyłki, przez co bardzo trudno jest być dobrym etymologiem. Powinni pamiętać o tym domorośli językoznawcy, tworzący często swe hipotezy w oparciu o internetowe słowniki. Funkcjonowanie w językach słowiańskich rodzimego czasownika pisać wcale nie musi oznaczać, że dawni Słowianie mieli pismo – całkiem możliwe, że pierwotnie wyraz ten nazywał czynność malowania, o czym mogłoby świadczyć malowanie pisanek oraz istnienie przymiotnika pstry 'nazbyt barwny'. W oparciu o samą etymologię trudno w zasadzie postawić mocną hipotezę. Pomimo tego, niektórzy w oparciu o nią rekonstruują nie tylko historię, ale nawet sposób wewnętrznego funkcjonowania dawnej wspólnoty. Hipotezy te, mimo bardzo niskiej wiarygodności, szybko zdobywają rzesze zwolenników, jeśli tylko powiąże się je z domniemanym osiągnięciem Słowian. Dobrym dowodem na to jest to, że niektórzy nawet w imieniu Allaha doszukali się ukrytej czci oddawanej Lechitom – Lahom – Panom.

Wsiewołod Iwanow

Wbrew powszechnej internetowej maniery nie chcę uchodzić tutaj za eksperta od wszystkiego. Temat ten konsultowałem z zaprzyjaźnionymi historykami i archeologami, którzy również zwrócili mi uwagę na to, że ich fora są zalewane przez tzw. Turbosłowian, którzy z gorliwością neofity wytykają im zniewolenie umysłowe i zapatrzenie w germańskie księgi. Zwiększone zainteresowanie pewnymi obszarami historii, archeologii i językoznawstwa powinno cieszyć, jednak szkoda, że to zainteresowanie nie idzie w parze z poszanowaniem pracy naukowej. Gdyby zacietrzewienie w ludziach było ciut słabsze, być może ta współczesna tendencja mogłaby w przyszłości zaowocować ugruntowaniem się w piśmiennictwie nowych interesujących hipotez na temat życia dawnych Słowian. Do tego potrzebne jest jednak otwarcie na dialog, który zastąpiłby nieefektywną językową rąbankę. Zwiększone zainteresowanie kulturą słowiańską nie jest w historii niczym nowym – podobne tendencje było można dostrzec w dobie romantyzmu bądź dwudziestolecia międzywojennego, a nawet w czasach Polski Ludowej. Naukowe rozważania o Słowianach powinny być wolne od ideologicznego skażenia – nieważne, czy chodzi tu o interpretatio christiana, czy tzw. turbosłowianizm.

Pomiędzy bandą nieokrzesanych i niepiśmiennych dzikusów a wysoce rozwiniętym imperium jest jeszcze zatrzęsienie stadiów pośrednich. Sądzę, że z całą pewnością możemy być dumni z dawnych Słowian, bez względu na to, na jakim stopniu rozwoju cywilizacyjnego faktycznie stali. Sam jestem raczej skłonny twierdzić, że pismo Słowianom całkowicie obce nie było, jednak nie twierdzę od razu, że stworzyli opasłe tomiszcza o wszystkich dziedzinach nauk, które zostały spalone w wyniku bezkompromisowej chrystianizacji. Lud ten jako taki postrach w Europie musiał kiedyś siać, jednak czy nie mógł mieć on swego gorszego momentu historycznego? W historii każdego ludu można odnaleźć lepsze i gorsze momenty, przez co jako Słowianie absolutnie nie mamy się czego wstydzić. Czy koniecznie trzeba jednak tworzyć nową zbiorową mitologię, byśmy mogli poczuć się wyjątkowymi?

Kochajmy kulturę słowiańską nie za jej rzekomą wielkość, tylko za to, że jest po prostu nasza. Hipotezy naukowe dość często są obalane, a poczucie dumy powinno być oparte na bardziej trwałych fundamentach. Nie wynośmy opartych na wątłych przesłankach hipotez do rangi świętych dogmatów, które winny być bezsprzecznie przez każdego uznane. Czy nie można pokochać kultury słowiańskiej za to, jaka by nie była – nawet, jeśli miałaby stać na względnie niskim poziomie rozwoju względem innych? Mamy wspaniałe wierzenia na temat przyrody i bogat demonologię, a także własny, niejednolity zbiór bogów. Czasy przedchrześcijańskie naszych ziem za sprawą szczątkowości materiału historycznego muszą nam jawić się jako nieco legendarne, jednak to jeszcze nie powód, by aż tak radykalnie idealizować ten czas. Umiar jest potrzebny we wszystkim. Nawet pozornie mała Słowiańszczyzna może stać się wielka za sprawą uczucia, jakim ją obdarzymy. Nie naginajmy jednak przesłanek naukowych do tego, byśmy poczuli się lepiej z tym, kim jesteśmy.

Autorem powyższego tekstu jest osoba publikująca pod pseudonimem "Kij w mrowisku"

Artykuł pierwotnie ukazał się na łamach: https://slawoslaw.pl/.
Na naszym blogu publikujemy na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe (nie dotyczy zdjęć i grafik).