piątek, 25 maja 2018

Odprowadzanie Rusałek

Odprowadzenie rusałek to pradawny słowiański zwyczaj, zachowany do czasów dzisiejszych na Polesiu (pogranicze Ukrainy, Białorusi i Rosji), choć wzmianki etnograficzne dowodzą jego wcześniejszego istnienia również na innych terenach Ukrainy oraz poza nią.

Malczewski Jacek, "Załaskotany" (cykl "Rusałki", 1888, domena publiczna)
Według poglądów etnografów XIX i XX stulecia, rusałki to wodne istoty demoniczne, powstałe na skutek utopienia się młodych, niezamężnych dziewcząt, zaliczające się do kategorii tzw. "dusz założnych", czyli takich, którym nie dane było przejść na tę drugą stronę, do świata zmarłych. Spotkać można było rusałki nad wodami, czasami też w lesie lub polu. Miały wygląd młodych dziewcząt, nagich, z długimi, zielonymi włosami i czasem rybim ogonem. Ich charakter miał być mściwy i bardzo niebezpieczny dla ludzi.

Jednak wierzenia z Polesia nieco odbiegają od powyższych, romantycznych wyobrażeń zielonowłosych dziewcząt, a analizy etnologiczne dowodzą, iż to właśnie poleskie wierzenia dotyczące postaci rusałek są prawdopodobnie najbardziej archaiczne.

wtorek, 1 maja 2018

O zwyczajach majowych w XIX-wiecznej Polsce

Михаил Боскин (1875-1930; domena publiczna)
Na Rzeszowskim Podgórzu w okresie Zielonych Świątek celebrowano "przepoławianie się zimy". Określenie "zima się przepoławia" było kojarzone z określeniami "kiedy bagno zakwitnie" i rozpoczęciem siania prosa. Jest to druga połowa maja. Palono wtedy na wzgórzach wielkie ogniska zwane "pobudkami". Robiono to w celu, aby proso się nie śnięciło. Chłopcy biegali dookoła pól z pochodniami i krzyczeli: 
"Uciekaj kąkoli, bo cię będę smolił.
A ja świecę i odpędzam pomietlicę.
Uciekaj śmieciu, bo cię będę świecił!
Świeć się, świeć!... uciekaj śnieć
1.
Zaklinano w ten sposób rośliny zachwaszczające zboże, aby ich w danym roku nie było. 

W tym też okresie pasterze wypędzający bydło na pastwiska otrzymywali od gospodarzy zwyczajowy prezent, jajka. Wieczorem zbierano się, palono ognisko i wspólnie smażono jajecznicę. A później odbywały się tańce dookoła ogniska.